Veelgestelde vragen over de coronavaccins bij nierpatiënten

Het vaccineren is gestart. Goed nieuws natuurlijk. Maar het roept ook veel vragen op. Deze vragen over de vaccins komen binnen bij de ziekenhuizen, nieren.nl, de NVN en de Nierstichting. Lees hier de antwoorden over de veelgestelde vragen over het coronavaccin bij nierpatiënten.

Wij legden de vragen over het coronavaccin bij nierpatiënten voor aan nefrologen en artsen Henk van Hamersvelt, Coretta van Leer, Aiko de Vries, Marc Hemmelder, Bram Rutgers en Marlies Reinders. Hun antwoorden leest u hieronder.

De informatie is algemeen. Houd er rekening mee dat er op dit moment nog niet veel bekend is over de vaccins. Ook kunnen sommige zaken in uw persoonlijke situatie net iets anders liggen. Vraag daarom ook advies aan uw arts. 

Is het vaccin wel veilig voor nierpatiënten? 

Als bevoegde instanties de vaccins hebben goedgekeurd voor gebruik, hebben we al heel veel informatie over de vaccins. We weten het biologisch werkingsmechanisme, de veiligheid uit proefdieronderzoek, en de veiligheid uit klinische studies met al tienduizenden mensen. Hieruit blijkt dat de vaccins, die nu op de markt zijn, heel erg veilig zijn.

Er zijn wel reacties gemeld zoals koorts en gewrichtspijnen en een wat pijnlijk gevoel op de plaats van prikken, maar al deze bijwerkingen verdwijnen spontaan binnen enkele dagen en betekenen dat uw afweersysteem aan het werk is gezet om weerstand op te bouwen. Verder worden er zelden overgevoeligheidsreacties gezien: bij minder dan 1 op de 100.000 personen.

Om de veiligheid nog verder te garanderen, wordt er ook nadat mensen zijn gevaccineerd, onderzoek gedaan. Mogelijke bijwerkingen worden continue gemonitord. Zodat we zijn snel op de hoogte zijn van mogelijke bijwerkingen. Tot nu toe is dat niet gebeurd.

We raden u daarom aan om aan dergelijk onderzoek mee te doen en toestemming te geven aan de GGD om uw vaccinatiegegevens te delen met het RIVM. Zo kunnen we de veiligheid nog verder vergroten.

Ook uw behandelaren denken continue mee met het RIVM om te kijken naar veiligheid specifiek bij nierpatiënten.

Welke vaccins zijn wel/niet geschikt? 

De vaccins die momenteel zijn goedgekeurd voor gebruik, zijn de mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna. Deze zijn voor iedereen geschikt, ook voor nierpatiënten, dialysepatiënten en transplantatiepatiënten. Mogelijk worden er binnenkort andere vaccins (zoals het Oxford-vaccin van AstraZeneca en het vaccin van Janssen) goedgekeurd en toegelaten tot het Nederlandse vaccinatieprogramma. De verwachting is dat deze vaccins ook geschikt zijn voor nierpatiënten. Indien de vaccins goedgekeurd zijn volgt er nader advies.

Alle mensen met chronische nierschade, dialysepatiënten en niertransplantatiepatiënten wordt geadviseerd om de uitnodiging voor vaccinatie op te volgen. Geef aan uw behandelend arts in het ziekenhuis of op de dialyseafdeling door wanneer u gevaccineerd bent en met welk vaccin.

Bij dialysepatiënten, niertransplantatiepatiënten en nierpatiënten die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken is het mogelijk dat de opbouw van weerstand (antistoffen) na vaccinatie minder effectief is. Dit kan betekenen dat de vaccins bij deze patiënten minder goed werken, maar informatie hierover is op dit moment nog niet bekend. Ondanks deze ontbrekende kennis is het advies om wel te laten vaccineren.

In het RECOVAC-onderzoek wordt bekeken hoe de verschillende vaccins werken bij nierpatiënten, dialysepatiënten en transplantatiepatiënten. Met de uitkomsten van dit onderzoek leren we ook hoe we op de lange termijn patiënten zoveel mogelijk kunnen beschermen.

Zijn de verschillende vaccins wel bij voldoende nierpatiënten getest om te weten hoe veilig het is voor deze patiëntengroep?

In de klinische studies met tienduizenden patiënten, zaten nog weinig nierpatiënten. Op basis van de huidige gegevens en inzichten, denken we dat de beschikbare vaccins heel veilig zijn voor nierpatiënten, omdat de bijwerkingen (b.v. lokale pijn of een allergische reactie) niet wezenlijk anders zullen zijn dan bij de mensen die in de klinische studies onderzocht zijn.

Wel zijn de vaccins mogelijk minder werkzaam bij nierpatiënten en beschermen ze minder goed of minder lang, omdat door een slechte nierfunctie of het gebruik van afweeronderdrukkende medicijnen de opbouw van een afweerreactie geremd kan worden. Omdat nier- en transplantatie patiënten nog weinig onderzocht zijn, is het van belang dat veel nier- en transplantatie patiënten meedoen aan onderzoek, zodat we werkzaamheid en veiligheid ook continue kunnen monitoren.

Hoe zit het met levende donoren: kunnen die beter voor of na transplantatie gevaccineerd worden? En is er ook voorrang mogelijk? 

Donoren die bij leven hun nier afstaan, zijn zelf geen nierpatiënt. Nierdonoren zijn juist gezond, omdat ze anders hun nier niet mogen afstaan. Ze krijgen daarom geen speciale prioriteit. Wel kan het zijn dat een nierdonor prioriteit krijgt op basis van zijn/haar leeftijd (ouder dan 60 jaar), beroep (bv. verpleeghuismedewerker) of andere factoren die voor alle Nederlanders gelden.

Het advies aan donoren is om zich bij de eerste mogelijkheid te laten vaccineren. Na vaccinatie hoeft men niet te wachten voordat er gedoneerd kan worden. Een donor kan niet doneren wanneer hij zelf COVID-19 heeft. Dan moet er gewacht worden totdat de donor hersteld is.

Helpt het vaccin voldoende bij nierpatiënten? 

Dat is nog niet helemaal zeker. Misschien zijn de vaccins minder werkzaam bij nierpatiënten, en beschermen ze misschien minder goed of minder lang. Door een slechte nierfunctie of het gebruik van afweeronderdrukkende medicijnen kan de opbouw van een afweerreactie geremd worden. Daarom is ook vervolgonderzoek nodig, zodat we de werkzaamheid en veiligheid steeds in de gaten kunnen blijven houden.

Ik hoorde dat het vaccin bij transplantatiepatiënten misschien niet zo goed beschermt. Moeten zij niet gewoon een derde vaccinatie krijgen? 

Op dit moment weten we dat de gezonde vrijwilligers die aan de studie van de fabrikant hebben meegedaan, na 2 vaccinaties goed beschermd zijn tegen COVID-19. We weten nog niet hoe lang de bescherming aanhoudt.

Er is nog niets bekend over de mate en duur van de bescherming bij transplantatiepatiënten. In de eerste plaats moet worden onderzocht of de bescherming even goed is, en in de tweede plaats of de bescherming even lang aanhoudt.

Als dit is onderzocht, kunnen aanpassingen worden voorgesteld. Het kan zijn dat er een derde vaccinatie gegeven moet worden. Maar dan is nog weer de vraag of die derde vaccinatie dan na een maand moet of pas na een half jaar of een jaar. In de RECOVAC-studie hopen we daar antwoord op te krijgen, door metingen van de afweerstoffen en afweerreactie van de cellen.

Op dit moment adviseert het RIVM om ook bij nierpatiënten volgens het normale schema 2 vaccinaties te geven en dus geen derde vaccinatie of een hogere dosis. De mensen die aan de studie van de fabrikant hebben meegedaan worden langdurig gevolgd om de bescherming op lange termijn te testen.

Ben je meteen immuun na de inenting of duurt dat een paar dagen? 

Bij de huidige vaccins moeten mensen 2 keer ingeënt worden. Daarna duurt het ongeveer 2 weken tot iemand volledig is beschermd. Dit is afhankelijk van het afweersysteem van de persoon die ingeënt is. 

De gezonde vrijwilligers die aan de studie van de fabrikant hebben meegedaan worden vanaf 7 dagen na de tweede vaccinatie als beschermd beschouwd. Maar als je naar de gegevens kijkt, lijkt het er sterk op dat al vanaf 10 dagen na de eerste vaccinatie enige mate van bescherming aanwezig is.

Omdat nog onzeker is hoe goed nierpatiënten en niertransplantatie patiënten beschermd worden na vaccinatie is het voorlopig noodzakelijk dat deze patiënten zich ook na de vaccinatie goed blijven houden aan de adviezen van de overheid om de kans op besmetting met het coronavirus zo klein mogelijk te houden.

Ik ben nierpatiënt en ik ben zwanger. Moet ik wel gevaccineerd worden? 

Ja, ook zwangere vrouwen die chronische nierschade hebben en/of dialyseren krijgen het advies zich te laten vaccineren. In het algemeen wordt vrouwen die zwanger zijn aangeraden zich niet te laten vaccineren omdat er nog weinig ervaring is met vaccinatie bij zwangeren. Maar dat advies geldt niet voor vrouwen met gezondheidsproblemen die daardoor een verhoogd risico hebben om ernstig ziek te worden van corona waarbij in dat geval ook het ongeboren kind gevaar zou kunnen lopen.

Op basis van het werkingsmechanisme van de vaccins en ervaring met andere vaccinaties in de zwangerschap, verwachten de deskundigen dat de coronavaccinatie geen risico oplevert voor het ongeboren kind.

Dus: laat u ook vaccineren als u zwanger bent én afweeronderdrukkende medicijnen gebruikt, een niertransplantatie hebt ondergaan, een ernstig gestoorde nierfunctie hebt of moet dialyseren. 

Zie ook Standpunt ‘Vaccinatie tegen COVID-19 rondom zwangerschap en kraambed’ van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie.

Wanneer ben ik aan de beurt voor de vaccinatie?  

• Patiënten met chronische nierschade, dialysepatiënten en niertransplantatiepatiënten van 18-60 jaar worden volgens het schema van het RIVM waarschijnlijk vanaf februari via de huisarts gevaccineerd.
• Thuiswonenden ouder dan 75 jaar en niet mobiele thuiswonenden van 60-75 jaar vanaf maart via de huisartspraktijk of thuis.
• Verpleeghuisbewoners en mensen met een verstandelijke beperking in een instelling worden vanaf januari/februari gevaccineerd door de instellingsarts of huisarts in de instelling.

Lees de meest actuele planning op de site van het RIVM.

Wie hoort er bij de groep met een medische indicatie?  

Iedereen die bij de huisarts een medische indicatie heeft voor de griepvaccinatie komt automatisch in aanmerking voor de coronavaccinatie. Dit zijn in ieder geval patiënten met chronische nierschade, dialysepatiënten en transplantatiepatiënten.

Waarom is er bij de groep met een medische indicatie een leeftijdgrens van 60? 

Het ministerie van Volksgezondheid geeft als uitleg dat mensen van 60+ sowieso al een hoger risico hebben bij een coronainfectie - los van de vraag of er sprake is van onderliggend lijden. Vandaar dat ervoor gekozen is in deze groep dit onderscheid los te laten en alle mensen boven de 60 jaar te vaccineren.

Waar moet ik mijn vaccinatie laten zetten? Bij de huisarts, nefroloog of GGD? 

• Patiënten met chronische nierschade, dialysepatiënten en niertransplantatiepatiënten van 18-60 jaar via de huisarts.
• Thuiswonenden ouder dan 75 jaar en niet mobiele thuiswonenden van 60-75 jaar worden via de huisartspraktijk of eventueel thuis gevaccineerd. 
• Verpleeghuisbewoners en mensen met een verstandelijke beperking in een instelling door de instellingsarts/ huisarts in de instelling.

Bekijk ook het schema van het RIVM.

Ik wil een ander coronavaccin. Wat moet ik dan doen? Kan ik mijn oproep weigeren?  

Op dit moment kunnen we geen advies geven over welk vaccin bij wie het beste is en of er überhaupt wel verschillen zijn in effecten. Uiteraard kunt u de oproep weigeren. U moet zich dan wel twee dingen realiseren:

• Het andere vaccin is mogelijk pas (veel) later voor u beschikbaar.
• In deze tussentijd loopt u een verhoogd risico op het oplopen van COVID-19.

Het is daarom verstandig om bij twijfel altijd eerst met uw arts of nefroloog te overleggen voordat u de vaccinatie weigert.

Kan mijn arts mij indirect verplichten om me te laten vaccineren? 

Nee, u kunt niet verplicht worden om u te laten vaccineren. Iedereen moet zelf deze beslissing nemen, maar de verenigingen van nierspecialisten en niertransplantatieartsen adviseren alle patiënten wel dringend om zich te laten vaccineren.

Een enquête onder internisten heeft laten zien dat 97% van hen zichzelf wil laten vaccineren, wat wel aangeeft dat er onder deze artsen een groot vertrouwen is in de coronavaccins.

Ik heb al corona gehad, is inenting nog nodig? 

Ja, laat u ook vaccineren als u volledig genezen bent van een coronavirusinfectie. Er zijn mensen die maar heel weinig blootstelling aan het echte virus hebben gehad of geen goede respons hebben gemaakt (bijvoorbeeld door de onderliggende ziekte), en dus weinig immuniteit hebben opgebouwd. Zij zijn er sowieso bij gebaat. Bovendien geldt voor vaccins, zoals bij alle leerprocessen: herhaling is beter.

Belangrijk is om niet naar de vaccinatiepoli te komen als u in quarantaine zit voor een mogelijke coronavirusinfectie of korter dan 4 weken geleden het coronavirus hebt gehad.

Ik begreep dat je als bijwerking van het vaccin ook koorts kunt krijgen. Moet ik mij laten testen op corona als ik meteen na de vaccinatie koorts krijg?  

In de eerste paar dagen na de vaccinatie met een RNA-vaccin krijgt 10-20% van de mensen koorts en/of gewrichtsklachten. Als er geen andere klachten zijn die op corona kunnen wijzen (zoals luchtwegverschijnselen en reuk/smaakverlies) is het niet nodig om u te laten testen op corona.

Als u na meer dan 5 dagen na de vaccinatie koorts krijgt of als u andere klachten hebt die wijzen op COVID-19, moet u thuisblijven en u laten testen op corona.

Na de eerste vaccinatie zal slechts een deel van de mensen beschermd zijn tegen corona en ook na de tweede vaccinatie is helaas niet iedereen beschermd.

Wat moet ik doen als ik bijwerkingen krijg?   

Als u last krijgt van bijwerkingen kunt u dit melden bij Bijwerkingencentrum Lareb. Dit centrum houdt de veiligheid van medicijnen en vaccins in de gaten.

Ook is het verstandig om bijwerkingen te melden aan uw arts bij een controlebezoek of dialysebehandeling. 

Wat doen de NVN en de Nierstichting voor patiënten? 

In nauwe afstemming hebben de Nierstichting, de NVN en de beroepsorganisaties  aangedrongen op voorrang van nierpatiënten bij vaccineren. Daarvoor zijn brieven gestuurd naar het Ministerie van VWS, het RIVM en de Gezondheidsraad.  

Ook proberen wij met de beroepsorganisaties en het RIVM antwoord te krijgen op de vragen die leven bij nierpatiënten, zoals welk vaccin het meest geschikt is voor welke patiënt en wanneer en hoe deze beschikbaar komen.  

Onderzoekers van het RECOVAC-consortium werken aan de voorbereidingen van twee onderzoeken waarin de effectiviteit en bijwerkingen van vaccins specifiek bij nierpatiënten heel nauwkeurig in kaart worden gebracht. Zodat we in de toekomst nog gerichtere adviezen kunnen geven.