Leefstijl als medicijn

Voldoende lichaamsbeweging maakt je afweersysteem sterker en dat kan belangrijk zijn in deze tijden van corona. Een fit lichaam kan helpen dit virus te verslaan. Beweging en voeding zijn bovendien aantoonbaar van invloed op bloeddruk, hart- en vaatziekten, spiermassa, diabetes type II, energieniveau en sterfte. En bij mensen die een transplantatie hebben gehad, kan dit zelfs het risico op afstoting verkleinen. De belangrijkste persoon die invloed heeft op voeding en bewegen is niet de arts maar de patiënt zelf. Eva Corpeleijn, assistent-professor/senior onderzoeker/voedingswetenschapper in het UMCG, vertelt over actuele inzichten voor nierpatiënten.

‘De invloed van een gezonde leefstijl verschilt per leeftijdsgroep’, licht Eva Corpeleijn toe. ‘Bij kinderen is bijvoorbeeld bewegen en spelen goed voor de motorische en sociale ontwikkeling. Bij jonge volwassenen is het voorkomen van overgewicht en daarmee de kans op diabetes type II belangrijk. Bij ouderen is een gezonde leefstijl goed voor het behoud van spiermassa en helpt het tegen botontkalking.

Voor nierpatiënten komt daar nog bij dat ze een verhoogde kans hebben op hart- en vaatziekten. Dat alles maakt voeding en bewegen extra belangrijk voor dialyse- en transplantatiepatiënten.’

Combinatie van weten, durven en kunnen

In zijn algemeenheid weten we allemaal dat leefstijl en gezondheid met elkaar samenhangen, met als meest sprekende voorbeeld roken. Maar het blijft lastig om die wetenschap in je eigen leven toe te passen. ’Je moet  ook durven’, zegt Eva: ’Nierpatiënten lopen aan tegen angsten als: kan mijn nieuwe nier daar wel tegen, krijg ik geen blessures, hoe gaat dat dan met mijn shunt, ik durf niet te ver van huis te gaan...’

Ook ‘kunnen’ is een uitdaging. Want wat kunnen nierpatiënten eigenlijk doen? Hoeveel kilometer moeten we wandelen of fietsen? Wat voor oefeningen kun je thuis doen nu we veel binnen zitten vanwege corona? Hoe past dat in je dagritme? Waar moet je als nierpatiënt allemaal rekening mee houden? ’Die combinatie van weten, durven en kunnen, daar gaat het in de praktijk om’, legt de assistent-professor uit.

Begeleiding helpt

‘Veel mensen hebben daarom hulp nodig bij het veranderen van hun levensstijl’, vervolgt ze. ‘Dit op eigen kracht doen, valt enorm tegen, kijk maar naar de noodzaak voor cursussen als Stoppen met Roken. Een recente studie van het UMCG waar Eva Corpeleijn nauw bij betrokken was, is het ACT onderzoek: ACtieve zorg na Transplantatie. Deelnemers konden sporten onder begeleiding van een fysiotherapeut en kregen voorlichting over gezonde voeding, speciaal gericht op transplantatiepatiënten. ’We wilden dit ook graag voor dialysepatiënten opzetten, maar dat bleek in de praktijk niet haalbaar’, verklaart de wetenschapster.

Natuurlijk heeft iedereen wel een eigen hersteltraject na transplantatie. Maar extra begeleiding verhoogt in belangrijke mate de prestaties. Eva: ’Bij een controlegroep die geen begeleiding kreeg, zagen we een verhoging in spierkracht en fitheid van 10%. De groep met begeleiding ging maar liefst met 30% vooruit. Dat is een significant verschil.’

De verschillen na voedingsbegeleiding waren veel kleiner dan bij bewegingsbegeleiding. Volgens Eva is een mogelijke verklaring dat voeding bij iedereen een ander effect heeft op de gezondheid. Misschien is dan meer maatwerk een oplossing.’

Andere onderzoeken tonen aan dat ook dialysepatiënten baat hebben bij extra bewegen. Zo neemt de spierkracht toe of is het spierverlies beperkt. Ook bemerken de patiënten dat beweging een positieve invloed op de kwaliteit van hun leven heeft. ’Bewegen kost je niet alleen energie, het levert je ook energie op’, aldus Eva Corpeleijn.’

Trek aan de bel

Als wetenschapper werkt Eva aan de inzichten rondom de invloed van leefstijl op patiënten. Die kennis moet nog wel vertaald worden in de praktijk. ‘Daar is een aparte werkgroep nu mee bezig’, vertelt ze, ‘maar ik raad mensen aan daar niet op te wachten. Neem zelf ook initiatief en vraag je arts naar de mogelijkheden die je centrum of je ziekenhuis biedt. Het is natuurlijk het mooist wanneer patiënten zelf aan de bel trekken wanneer ze met hun leefstijl hun conditie op peil willen houden.’

Meer weten?

Op 2 december 2019 verscheen het rapport Wetenschappelijk bewijs leefstijlgeneeskunde. De uitgave draagt bij aan de verbreding van kennis over leefstijlgeneeskunde. Pagina’s 23-25 zijn geheel gewijd aan het onderwerp ‘nierziekten en leefstijlgeneeskunde’. 

Dialysepatiënten in beweging

8 dialysecentra deden mee aan de Nierstichting Challenge: het bevorderen van bewegen voor dialysepatiënten. Ze zetten programma’s op zoals virtueel fietsen, wandelen, stoelyoga en nog een aantal activiteiten. Het staat elk centrum vrij om de voorbeeldprojecten ook in het eigen centrum op te zetten.

Leefstijlbegeleiding voor transplantatiepatiënten

Vanuit de ACT-studie zijn eerste hulpmiddelen beschikbaar gesteld:

• trainingsprotocollen voor fysiotherapeuten 
• een document voor het opstellen van een beweegplan voor patiënten 

Tekst: Wim Sipma. Dit artikel is eerder in Wisselwerking gepubliceerd, een tijdschrift van de NVN voor en door nierpatiënten. Ook Wisselwerking ontvangen? Vraag een gratis proefnummer aan.