Nierdonatie na euthanasie

Als arts mag je er niet over beginnen: over de optie organen te doneren na euthanasie. Dat zou druk kunnen leggen op een patiënt. Tegelijk is het belangrijk dat zowel artsen als patiënten op de hoogte zijn van de (on)mogelijkheden. Dr. mr. Jan Bollen is werkzaam voor het Radboudumc en deed onderzoek naar orgaandonatie na een euthanasieverzoek. Wisselwerking mailde met hem over de uitkomsten.

In 2012 stond iemand voor het eerst organen af na euthanasie. Sindsdien hebben meer mensen dit gedaan, maar de manier waarop zorgverleners hiermee konden omgaan, bleef onduidelijk. Dus richtte dr. mr. Jan Bollen, die zowel rechten als geneeskunde studeerde, zich met zijn promotieonderzoek op verbeteringen.

Hij werkte mee aan een handreiking die Maastricht UMC samen met het Erasmus MC opstelde voor een procedure voor het afstaan van organen na euthanasie. In 2017 volgde een landelijke richtlijn. Met het oog op een stijgende lijn in aantallen werd wenselijk dat deze er zou komen. Inmiddels hebben rond de tachtig mensen na euthanasie hun organen gedoneerd. Ook in België en Canada is het mogelijk om na euthanasie organen te doneren.

Het verhaal van Martijn

De 45-jarige Martijn wilde vanwege psychisch lijden niet meer verder leven en hij wilde na euthanasie zijn organen afstaan. Uiteindelijk bleek het Maastricht UMC het enige ziekenhuis dat bereid was hiermee te helpen. De psychiater kwam met Martijn mee om steun te bieden bij de euthanasie.

Daarna werden zijn organen uitgenomen. Later blijkt dat Martijn hiermee twee nierpatiënten heeft kunnen helpen. Zijn verhaal was eerder uitgebreid te lezen in de Volkskrant.

Richtlijnen bij psychisch lijden

Jan Bollen is momenteel betrokken bij mogelijke aanvullingen op de richtlijn. Naar aanleiding van de ervaring met Martijn (zie: het praktijkvoorbeeld in de kadertekst hierboven) loopt nieuw onderzoek: er wordt in kaart gebracht waarom ziekenhuizen mensen met psychische klachten wel of niet helpen bij orgaandonatie na euthanasie.

Ook wordt onder andere bestudeerd wat de mogelijke gevolgen zijn voor betrokken zorgverleners. De resultaten zullen naar verwachting in een update van de richtlijn worden meegenomen.

Laatste wens

‘Wij zijn niet bezig met wachtlijsten wegwerken van patiënten die op een orgaan wachten. Dat zou een verkeerde prikkel opleveren’, verduidelijkt Jan Bollen. ‘Waar het om gaat, is de laatste wens te kunnen uitvoeren van mensen die komen te overlijden door euthanasie.

Als het iemand een goed gevoel geeft op die manier iets te kunnen nalaten, nog iets te kunnen betekenen voor een ander, is het mooi als we aan die wens tegemoet kunnen komen.’ Dat was precies de reden dat de 45-jarige Martijn zo zijn best deed om zijn organen te doneren. (zie opnieuw: het praktijkvoorbeeld in het kader).

Helemaal zonder haken en ogen is orgaandonatie na euthanasie niet. Daarom is het belangrijk dat  zowel artsen als patiënten op de hoogte zijn van de mogelijkheden én onmogelijkheden.

De huidige richtlijn ‘Orgaandonatie na euthanasie’ stelt dat patiënten bij voorkeur zelf met de vraag komen. Als iemand het graag wil, dan moet het zo goed mogelijk gefaciliteerd worden.

Maar je kunt pas een weloverwogen keuze maken als je überhaupt weet dat de mogelijkheid bestaat. Het is zinvol om patiënten die voor donatie in aanmerking komen zo te informeren dat zij zich niet onder druk gezet voelen. Hiervoor wordt een neutrale folder ontwikkeld.’

Staven met onderzoek

Slechts om en nabij 10% van de mensen die voor euthanasie kiezen, kan organen doneren. En dan gaat het vooral over nieren, longen, de lever en de alvleesklier van mensen die lijden aan ziektes als ALS en MS. ‘Anders dan voorheen is tegenwoordig ook mogelijk je hart te doneren na euthanasie’, aldus Jan. Mensen met kanker komen niet in aanmerking.

Jan Bollen onderzocht of organen na euthanasie überhaupt geschikt zijn voor donatie. ‘Ik vermoedde van wel, maar het is belangrijk dat vermoeden te staven met onderzoek. Daaruit bleek dat deze organen prima functioneren. Ze blijken dezelfde kwaliteit te hebben als nieren en andere organen die zijn gedoneerd na hersendood.’

Thuis overlijden?

Veel mensen willen het liefst thuis overlijden. Dat is mogelijk als zij daarna hun organen willen doneren, maar niet eenvoudig. Het is inmiddels drie keer voor-gekomen en betekent dat iemand onder narcose wordt gebracht in zijn eigen omgeving en daarna met een ambulance naar het ziekenhuis gaat, waar de euthanasie door de huisarts wordt uitgevoerd, daarna worden organen uitgenomen door andere artsen.

Het is anders namelijk onmogelijk de organen op tijd te verwijderen. Patiënten die kiezen voor hulp bij zelfdoding, de formele benaming voor euthanasie door middel van het innemen van een dodelijk drankje, komen niet in aanmerking voor orgaan-donatie. Vaak duurt het stervensproces dan wat langer en is het iets minder voorspelbaar.

Druk voorkomen

Een belangrijke ethische vraag is wie over de mogelijkheid tot donatie mag beginnen. ‘In de huidige richtlijn staat heel strikt dat dit niet de arts mag zijn’, zegt Jan Bollen. In mijn proefschrift leg ik uit dat ik vind dat de huisarts het donorregister zou moeten raadplegen op het moment dat euthanasie in beeld komt.

De huisarts kent zijn patiënt goed. Aan de hand van de relatie die hij heeft met de patiënt kan hij het gesprek openen. De richtlijn zou op dit punt aangepast moeten worden.’ Zo’n gesprek tussen een arts en een patiënt is niet makkelijk, erkent Jan. ‘Een patiënt mag daarin geen druk voelen en niet de verkeerde indruk krijgen dat zijn euthanasieverzoek alleen wordt ingewilligd als hij zijn organen doneert.’

In 2023 komt er een evaluatie van de nieuwe donorwet. ‘Dan zouden de dilemma’s uit mijn proefschrift op de agenda moeten staan’, vindt Jan.

Meer weten?

Lees de huidige richtlijn via de Transplantatiestichting.

Dit artikel is mede gebaseerd op informatie van de Nederlandse Transplantatie Stichting en een artikel van de Nederlandse Vereniging voor Euthanasie.

Dit is een artikel uit Nier magazine oktober 2021